Havra Sokagi'ni Kaybetmeyelim

Nergiz Savran Ovacik - 2.Eylul.2007 Radikal2
Tarihi Kemeralti carsisinin sonundaki Havra Sokagi'ni taze sebze-meyveye merakli Izmirliler iyi bilirler. Ben de cocuklugumda annemle sik sik oraya alisverise giderdim. Ancak neden Havra Sokagi denildigini son yillarda ogrendim. Izmir Rehberler Odasi'nin duzenledigi bir gezi sirasinda da sokagin onemli bir gecmisi oldugunu anladim. Havra Sokagi'nin etrafinda, dokuz sinagog ile bir "cemaat evi" bulunuyor. Bu 10 tarihi bina da birbirine cok yakin. Bu da bolgeyi essiz kilan bir ozellik. 15. yuzyildan beri "Yahudi Mahallesi" olarak bilinen bu yer, Yahudilerin Izmir'deki ilk yerlesim alani. Çok sayida cami ile Roma agorasinin da bu bolgede oldugunu hatirlatmaliyim.
1492-94 arasinda Ispanya ve Portekiz'den surulen Yahudiler, Osmanli Imparatorlugu tarafindan kabul edilmisler, gelenler Selanik, Istanbul ve Izmir'e yerlestirilmisti. 19. yuzyilda Izmir nufusu 150-200 bin iken burada yasayan Yahudi nufus 55 binlere ulasmisti. 20. yuzyilin basinda Karatas bolgesine dogru yerlesen Yahudiler, 1948'de kurulan Israil'e goc ettiler. Kalan Yahudi nufus da Alsancak bolgesine yerlesti. Önceleri bu bolge her turlu esnaf ve zanaatkârin oldugu canli bir ticaret merkezi iken, Yahudilerin azalmasiyla birlikte terk edilmeye baslandi. Burhan Özfatura'nin baskanligi sirasinda da buradaki 8 bine yakin ayakkabici sehrin baska bir bolgesine tasininca havralarin bulundugu sokaklar tenhalasti. Kemeralti ise butun canliligini korumayi devam etti.
Sabetay Sevi, Hayim-Avram Palachi
1788'de Izmir'de dogan Hayim Palachi, burada hahambasilik yapmanin disinda Yahudilik uzerine 26 felsefi eser kaleme aldi. Oglu Avram Palachi'nin de Hibruca 16, Yahudi-Ispanyolcasi (La Dino) lisaninda da bir eseri var. Her iki dusunur de dunyadaki Yahudi cemaati icinde degerli yerleri olan filozoflar. Palachi'nin Izmir Gurcesme'de bulunan mezarini, dunyanin degisik yerlerinden Yahudiler ziyarete geliyorlar. Osmanli'da bir milyon kisiyi pesinden surukleyen Sabetay Sevi de 17. yuzyilda Izmir'de dogmustu. Onun evinin de buyuk ilgi cekecegine kusku yok. Sabetay Sevi ve yandaslarina, dinlerinden dondukleri icin, 'donme' veya 'avdeti' denilir. Sabetay Sevi'nin Izmir'de devam ettigi Portekiz havrasinda su anda bir tekstil firmasi var. Palachi'nin yasadigi ev ise Bet Ilel diye aniliyor.
Shalom, Etz Hayim, Algaze, Signora, Kadosh, Hevra, Bikur Hohim ve Portugal, Bet Ilel ve Cemaat Evi, 500 metrelik bir cemberin icinde bulunuyor. Maalesef havralarin cogu yikilmak uzere. Şu anda Algaze, Bikur Hohim ve Signora kullanildigi icin nispeten bakimli. Digerleri ise kaderlerine terk edilmis durumda. Kultur Bakanligi tarafinda restore edilecegi soylenen Hevra'nin tavani cokmus... Ticaret Odasi, Cemaat Evi'ni onararak Seferad mutfaginin sunuldugu bir mekân haline getirmeyi planliyor. Boylece hem bu bina restore edilecek hem de Izmir acisindan onem tasiyan Seferad kulturu yasatilacak. Ancak iki yildir burokratik engelleri asip restorasyona baslayamadilar. Bina Yahudi cemaatine ait gorunurken uzerinde bulunan arazinin hazineye ait oldugu iddia ediliyor. Bakanliklar arasi yazismalar surup gidiyor.
Bolgedeki sokaklar Konak Belediyesi tarafindan duzenlendi ama yorenin canlanmasina ve sinagoglarin yok olmasina pek bir faydasi olmadi. Izmir Yahudi cemaati 2000 civarina indigi icin sinagoglara sahip cikmakta zorlaniyor. Dunya mirasi olan bu bolgeyi, 2 Eylul Yahudi Gunu'nde hatirlatmak istedim. Sivil toplum destegine ihtiyac var.